Verduurzamen van historische panden

De 1500 monumenten in de stad geven Delft zijn historische uitstraling. Delft is daar trots op. Delft is zuinig op monumenten en wil ze beschermen. Alle gemeentelijke monumenten, de rijksmonumenten en de vier beschermde stadsgezichen kunt u vinden op de cultuurhistorische waardenkaart: Cultuurhistorische waardenkaart - Erfgoed Delft en omstreken

Monumenten blijven het best bewaard als ze worden gebruikt. Om monumenten te kunnen blijven gebruiken moeten ze zoveel mogelijk verduurzaamd worden. De monumentale waarde mag daarbij niet worden aangetast. Daarom is het verduurzamen van monumenten echt maatwerk. Advies van een specialist is daarbij vaak nodig. 

Op deze pagina staat meer informatie over het verduurzamen van monumenten met uitleg over de regels, aandachtspunten en een aantal tips om aan de slag te gaan. Meer technische informatie over ingrepen aan monumenten of panden binnen een beschermd stadsgezicht vindt u in de Uitvoeringsrichtlijnen Monumentenzorg Delft (UMD): Uitvoeringsrichtlijnen Monumenten Delft. Mogelijkheden voor verduurzaming zijn afhankelijk van de onderdelen die uit historisch oogpunt van waarde zijn. Bij monumenten zijn dit, tenzij anders vastgesteld, alle onderdelen van het pand. Bij panden, die geen monument zijn, binnen beschermde stadsgezichten gaat het vooral om het aangezicht. Onderstaande tekst maakt hierin geen onderscheid. Bij vragen kunt u altijd terecht bij het team monumenten van de gemeente Delft: monumenten@delft.nl

Een duurzaam monument

Waar te beginnen bij het verduurzamen? In de jaren ’70 is hiervoor de Trias Energetica bedacht. Deze gaat ervan uit dat we eerst de energievraag proberen te verminderen, door bijvoorbeeld isoleren van de buitenkant. Vervolgens gaan we duurzame energie gebruiken. Fossiele brandstoffen gebruiken we alleen efficiënt als het nodig is voor de dan nog resterende energievraag. Deze laatste stap zouden we tegenwoordig uiteraard graag geheel voorkomen. De Trias Energetica is daarom inmiddels door enkele partijen aangepast, waarbij de eerste stap gelijk blijft. Stap twee wordt dan het gebruik van terplekke opgewekte duurzame energie. Stap drie het gebruik van duurzame energie van het net. Op deze website gaan we met name in op de eerste twee stappen. Die hebben voor het monument de meeste consequenties.

Beperking van de energievraag

Veel monumenten hebben dikke muren en zijn slecht geïsoleerd. Dikke muren houden warmte en koude langer vast, maar door de slechte isolatie ontsnapt op den duur toch veel warmte. Veel panden bestaan oorspronkelijk uit kleinere ruimten, waarvan een beperkt aantal ruimten werd verwarmd. Een kleiner deel van het gebouw verwarmen kost minder energie. Het herstel en gebruik van bijvoorbeeld ensuite deuren, kan dus een eerste stap zijn bij de energiebesparing in de winter.

De energievraag kan verder worden beperkt en het comfort verhoogd door onderdelen te herstellen die het warmteverlies beperken. Bijvoorbeeld het herstellen en gebruiken van binnenluiken heeft een aanzienlijk effect op het warmteverlies via enkel glas. Ook met zware gordijnen houdt u de warmte binnen.

Naïsolatie, waar mogelijk, kan de energievraag verder beperken. Bij de isolatie van monumentale panden moeten de maatregelen uiteraard niet het historische karakter en materiaal van het gebouw aantasten. Hierbij wordt bij voorkeur beperkt ingegrepen en zijn maatregelen terug te draaien (reversibel). Bij de meeste ongeïsoleerde woningen is hierbij de meeste winst te behalen met het isoleren van het dak, daarna het glas, vervolgens dichte delen van de gevels en tenslotte de vloer. Dit is dus een logische volgorde van delen om aan te pakken.

Het isoleren van dak en dichte geveldelen kan aan de buiten- of binnenzijde en soms in de spouw. De mogelijkheden zijn afhankelijk van de bestaande situatie. Bij isoleren dient bovendien altijd gelet te worden op de vochthuishouding na isolatie. Bij verkeerd isoleren kan vocht de bestaande constructies aantasten en leiden tot gezondheidsrisico’s. Daarnaast vormen de kieren en gaten in de gevels bij veel monumenten een onderdeel van de ventilatie. Voordat al deze kieren bij isoleren worden gedicht, moet de ventilatie op orde zijn om een gezond binnenklimaat te garanderen. Alle aspecten van het pand hangen met elkaar samen, dus een integrale aanpak is van belang. Laat u dus bij het isoleren goed adviseren, bij voorkeur door een onafhankelijk (bouwfysisch) adviseur met ervaring met monumenten.

Kozijnen en ramen zijn dikwijls monumentaal waardevolle onderdelen. Het plaatsen van isolatieglas, met eventueel behoud van de oorspronkelijke ramen en van glas-in-lood vensters is veelal mogelijk, maar vraagt wel om maatwerk. HR++ glas past bijvoorbeeld vaak niet in het bestaande raamhout. In de Uitvoeringsrichtlijnen Monumentenzorg Delft (de UMD) is uitgelegd welke opties eigenaren van monumenten hebben om ramen toch te isoleren. Hier wordt ook dunne isolerende beglazing voor monumenten en achterzetbeglazing genoemd.

Gebruik en opwekking duurzame energie

Om minder fossiele brandstof te gebruiken, moet worden gezocht naar alternatieve manieren van verwarmen. In het warmteplan (de Transitievisie Warmte) heeft de gemeente hier ook uitgangspunten voor vastgelegd. Zo zijn er voor bepaalde wijken in Delft plannen voor een duurzaam warmtenet. Een andere oplossing voor individuele panden kan een warmtepomp zijn, die met lage temperaturen (CV-water 30 tot 50 graden) duurzaam verwarmt. Voor die lage temperatuur verwarming het belangrijk dat een gebouw goed geïsoleerd is. Let ook op dat voor buitenunits van warmtepompen binnen beschermd stadsgezicht en bij monumenten vergunning nodig is. Alternatieven vormen bovengenoemde warmtenet of een elektrische CV-ketel. Bij deze alternatieven kan de aanvoertemperatuur van het CV-water hoger liggen. U kunt op basis van het warmteplan (in 2022 deels nog in ontwikkeling) en het specifieke pand een keuze maken welke duurzame verwarming het beste past. Het energieloket kan u daarbij helpen.

Een deel van de energie kunt u ook lokaal opwekken. Dit kan bijvoorbeeld door de plaatsing van zonnepanelen. Uiteraard willen we het historische beeld van de stad daarmee niet te veel schaden. Om het voor eigenaren van monumenten en panden in beschermde gezichten eenvoudiger te maken zonnepanelen te plaatsen, heeft de gemeente sneltoetscriteria voor zonnepanelen opgesteld. De sneltoetscriteria, vindt u op de website van de gemeente Delft: www.delft.nl, zoek: welstandseisen zonnepanelen. Deze criteria zijn zo opgesteld dat de panelen niet of bijna niet zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte. Eigenaren die voldoen aan de sneltoetscriteria worden door de gemeente Delft niet gehouden aan de wettelijke verplichting om een omgevingsvergunning aan te vragen. Wel moet u dit vooraf voorleggen aan het team monumenten van de gemeente. Aanvragers die willen afwijken van de sneltoetscriteria hebben daar altijd een omgevingsvergunning voor nodig.

Professionele benadering

Met de juiste kennis van zaken is het meestal toch mogelijk een goede milieuwinst te behalen en monumenten en binnen beschermde stadsgezichten, zonder hiermee de historische waarde te verliezen. Er is inmiddels veel ervaring opgedaan met het verduurzamen van monumenten. Het is belangrijk om alle aspecten van verduurzaming integraal te bekijken en daar goed onafhankelijk advies op in te winnen. Een monument verduurzamen vraagt om een ervaringsdeskundige en een slim plan van aanpak rondom onder andere gebruik, isolatie, ventilatie, verwarming en duurzame opwekking.

Eenvoudige energiebespaartips bij monumenten

Om energie te besparen zijn niet altijd ingrijpende bouwkundige aanpassingen nodig. Er valt vaak al een wereld te winnen met slimme tips en tricks. Een paar handige tips komen van Monumenten.nl.

• Herstel de binnen- of buitenluiken. Een goed aansluitend luik kan aanzienlijk energieverlies besparen.

• Plaats radiatorfolie op de achter de radiatoren. Ze voorkomen dat de radiatoren onnodig veel warmte via de buitenmuur verliezen.

• Hang (liefst dikke) gordijnen op bij ramen. Deze houden de warmte binnen en voorkomen een koude luchtstroom bij de ramen.

• Plaats drangers op deuren tussen verwarmde en niet-verwarmde ruimtes.

• Herstel en gebruik ensuite deuren.

• Gebruik LED-verlichting.

• Isoleer CV-leidingen in niet-verwarmde ruimtes.

Tips voor eigenaren van monumenten

Een paar tips om mee af te sluiten:

1. Zoek in een vroeg stadium al contact met het team monumenten van uw gemeente (monumenten@delft.nl) om te bespreken welke mogelijkheden u heeft en welke procedures nodig zijn.

2. Maak bij plannen voor isolatie een integraal plan met isoleren en ventileren. Wij raden aan dit met een gespecialiseerd onafhankelijk adviseur te doen

3. Als u een plan heeft ontwikkeld, kunt u dit voor een gering bedrag vooraf laten toetsen met een “vooroverleg monumenten”. Daarmee kunt u de aanvraag voor een omgevingsvergunning eenvoudig en goed voorbereiden. Via de website van de gemeente Delft kunt u een bouwplan voorleggen aan de gemeente Delft.
   

Het Regionaal Energieloket helpt u graag op weg, maar wij zijn geen experts als het gaat om monumentale panden. We brengen u uiteraard graag in contact met mensen met meer expertise en ervaring. Websites die wij aanraden voor verdere oriëntatie:

• www.delft.nl; voor informatie over het gemeentelijk monumentenbeleid, sneltoetscriteria voor zonnepanelen, informatie over de vergunningplicht in beschermd stadsgezicht en bij monumenten en het aanvragen van een vooroverleg voor het toetsen van uw plan.

• Monumenten.nl. Website met allerhande tips en informatie over monumenten. Zowel over technische aspecten om rekening mee te houden als ook de financiering van een verbouwing.

• De Groene Menukaart. Voorlichtingswebsite met allerlei praktische verduurzamingsmogelijkheden uitgesplitst per type woning.

• Toolkit duurzaam erfgoed Een online toolkit waarmee bekeken kan worden welke maatregelen of oplossingen mogelijk zijn in de desbetreffende situatie.

• Monumentenwacht Zuid-Holland leveren vanaf maart 2021 gecertificeerde onderzoeksrapporten t.a.v. verduurzamen en onderhoud van monumenten.

• Stichting ERM heeft op hun website handige beslisbomen uitgewerkt voor de mogelijkheden van het verduurzamen van monumenten.

Subsidies en financieringen

Restauratiefonds

Restauratiefonds.nl is een fonds waar u een lening en ook subsidie op advies kunt krijgen voor het verduurzamen van uw monumentale pand.

Subsidie voor duurzaamheidsadvies met Duurzame Monumenten (DuMo) Adviseur.

Bij deze subsidie krijgt u een deel van de onkosten voor een advies van betrokken DuMo adviseurs. De vergoeding bedraagt maximaal 1000 euro. Een van de voorwaarden is dat het onderzoek wordt uitgevoerd door een deskundig bureau dat op de website van het Nationaal Restauratiefonds staat vermeld.

U vindt meer informatie over de subsidie voor duurzaamheidsadvies voor monumenten op de website van het Restauratiefonds. Deze regeling geldt voor zowel eigenaren van Rijksmonumenten als eigenaren van gemeentelijke monumenten.

Lening voor eigenaren van Rijksmonumenten

Het restauratiefonds heeft een lening met een aangepast rentetarief voor eigenaren van Rijksmonumenten die willen verduurzamen. U kunt een lening krijgen voor energiebesparende maatregelen aan uw pand in de vorm van een laagrentende lening. U kunt meer informatie over de lening voor Rijksmonumenten vinden op de website van het Restauratiefonds.

Lening voor eigenaren gemeentelijk monument

Eigenaren van gemeentelijke monumenten kunnen bij gemeente Delft een stimuleringslening aanvragen voor restaureren en onderhouden van uw monumentale pand. Vanaf 1 januari 2021 kunt u ook een lening aanvragen voor het verduurzamen van uw monument. Hiervoor gelden een aantal voorwaarden:

• De maatregelen voor het verduurzamen voldoen aan de eisen van het restauratiefonds

• De kosten waarvoor u de lening aanvraagt zijn meer dan € 10.000

• U krijgt een vergunning voor de aanpassingen

Op de website van gemeente Delft vindt u meer informatie over de Lening Restauratiefonds Delft.