Rijksmonument verduurzamen

Pand compleet gestript

Jeroen Stolk kocht in 2015 het rijksmonument aan de Markt 85A in Delft. Pal naast de Nieuwe Kerk. Volgens de boeken gebouwd in 1870, maar een deel van het pand stamt uit de 14e eeuw. Het was bouwkundig in zeer slechte staat en het hele pand moest volledig worden gestript. Maar Jeroen had wel zin in een verbouwing. En als lucht- en ruimtevaartdeskundige had hij al ervaring met complexe projecten. De renovatie en verduurzaming zijn helemaal naar wens afgerond en Jeroen deelt nu graag zijn ervaring.

Je was actief op zoek naar een uitdagend verbouwingsproject. Waarom koos je voor een monument?

Ik was niet zozeer op zoek naar een monument, maar wel naar een karakteristiek opknap pand. Het pand Markt 85A kwam hierbij op mijn spoor en ik dacht: waarom ook niet? Dat het een rijksmonument is schrok mij niet af. Het heeft ook geen nadeel gehad, maar – naar blijkt – wel een financieel voordeel door een tegemoetkoming van een deel van de verbouwingskosten.

Had je van tevoren een plan in je hoofd over de onderdelen die je sowieso wilde verduurzamen? Zo ja, hoe zag dat plan eruit?

Ik had niet meer dan een globaal plan vooraf. Bij verduurzaming gaat het eigenlijk altijd om een mix van elementen:

• isolatie

• vochtregulatie en ventilatie

• beperking verbruik (energie, gas, licht)

• zuinige klimaatsystemen

• duurzame energiebron(nen): ‘groene’ stroom en ‘groen’ gas (voor zover van toepassing)

Hoe die onderdelen het beste in combinatie zijn in te vullen, ontdek je vaak pas tijdens de verbouwing. Dat is echt maatwerk en stapje-bij-stapje. Natuurlijk kan je vooraf al wel veel uitzoeken. Het is mij gelukt met een combinatie van bestaande technologieën, waaronder warmtepomp, grondbron, zeer lage-temperatuur verwarming (en koeling!), achterzetramen, isolatie met houtvezels en superdunne isolatiedekens onder het dak.

Alle technologie is naar mijn idee al beschikbaar en ook al beproefd. Mijn verbouwing was tussen 2016 en 2018. Momenteel zijn er ongetwijfeld nog betere producten en technologieën beschikbaar.

Kwamen er veel onverwachte uitdagingen op je pad?

Ja, voortdurend. Maar allemaal makkelijk te verhelpen als je even de tijd neemt om erover na te denken.

Heb je hulp gezocht bij experts of organisaties? Zo ja, heeft dit geholpen?

Ja. Ik heb hulp gehad van allerlei deskundigen, waaronder de architect, een klimaatdeskundige, leverancier van de warmtepomp. En natuurlijk ook de gemeente, bijvoorbeeld de Monumentencommissie. Alle kennis heeft bijgedragen tot het resultaat.

Je verwarmt en koelt de woning nu met een bodemwarmtepomp. Hoe bevalt dat en hoe hoog zijn je energiekosten nu?

Energiekosten zeggen niet veel. Iedereen heeft een ander tarief. Tarieven van vandaag liggen heel anders dan die van een paar jaar terug. Ik reken daarom de besparing in Gigajoules, ook omdat ik een mix heb van gas en elektrische verwarming.

• In 2014: 50 GJ aan energieverbruik (1.411 m3 aardgas)

• In 2018: 12 GJ aan energieverbruik (3.328 kWh groene elektriciteit)

Besparing van 2,5 ton CO2 per jaar.

Mijn huidige energieverbruik is inmiddels (ruim) lager dan 12 GJ, omdat 2018 het eerste jaar van bewoning was. In dat eerste jaar zitten er nog duizenden liters water in het gebouw opgesloten vanwege de verbouwing. Dat dampt er in ongeveer een jaar uit, waarna het energieverbruik ongeveer 10% zakt. Ik moet dat nog eens narekenen. En feitelijk is de besparing nog veel groter, omdat in 2014 niet het hele pand werd verwarmd en ook niet op alle dagen zoals nu wel het geval is.

Hoe wordt er geventileerd in de woning?

Met een passief systeem. Een serie van ventilatieroosters. Omdat mijn pand tussen twee kerken ligt is er altijd wel een buitenkant waar de wind op staat (overdruk), en de andere zijde in het kielzog (onderdruk). Er is altijd wel een zekere luchtstroom in huis op die manier.

Wat zou je achteraf anders hebben aangepakt?

Daar moet ik hard over nadenken. Niets noemenswaardigs eigenlijk. Vaak krijg ik de vraag: vind je het niet jammer dat je geen zonnepanelen hebt? Dan zeg ik: nee hoor. Ik zie schaarse zonnepanelen het liefste op een plek waar ze het meeste opbrengen. Bijvoorbeeld een schaduwvrij veld in Nederland. Of nog beter: in Spanje waar je het hele jaar rond opbrengst hebt. Dat ik zonder eigen zonnepanelen wat duurder uit ben of een financieel voordeel misloop, vind ik daarom niet zo erg. Zonnepanelen op daken zijn niet ideaal. Althans, in ieder geval niet op de plek waar ik woon.

Heb je nog tips of adviezen voor andere monumenteigenaren die willen verduurzamen?

Ja. Met kleine maatregelen kan je al best veel bereiken. Een hybride warmtepomp op groene stroom helpt. Overschakelen van koken-op-gas naar koken-op-inductie op groene stroom helpt. Een echt grote sprong is te maken met een systeem van zeer-lage temperatuur verwarming. Geen duur systeem, maar wel ingrijpend om aan te brengen.
Onder zoveel mogelijk plafond, onder zoveel mogelijk vloer en achter zoveel mogelijk muur heb je dat systeem nodig voor een goede werking. Het resultaat daarvan in mijn huis is heel goed.

Maar het betekent wel: al het stucwerk eraf en er weer op. Dat is zonde als het nog mooi op orde is. Mijn advies: als je een monument koopt met flinke onderhoudsachterstand (zeg 20, 30 jaar achterstand of meer), overweeg dan om die sprong voorwaarts nu te maken. Het effect in energiekosten is maar een klein deel van het voordeel. Het grotere voordeel ligt in de hogere waarde van je pand en vooral ook in het grotere woongenot.

Daar komt bij: het is best aannemelijk dat eens de dag komt dat verduurzaming verplicht wordt. Misschien over 10 of over 20 jaar. Als je toch al aan de slag gaat met een pand met onderhoudsachterstand, zet die stap dan gelijk nu.

Nog meer lezen over dit mooie project? Bekijk hier het artikel op monumenten.nl.